Czterdziesty piąty. Rok ostatni - rok pierwszy

Wystawa

Informacje

  • Data: sobota, 25 stycznia 2025
  • Miejsce wydarzenia: Willa Caro
  • Organizator: Muzeum w Gliwicach

Czterdziesty piąty. Rok ostatni - rok pierwszy

Incydent w Gliwicach z 31 sierpnia 1939 r., znany jako „prowokacja Gliwicka”, był preludium II wojny światowej. Po błyskawicznych sukcesach Wehrmachtu, wojna toczyła się setki kilometrów od Górnego Śląska i Gliwic. Pod koniec 1944 r. zaczęła się jednak nieubłaganie zbliżać, czego zapowiedzią były alianckie naloty lotnicze. Rozpoczęto przygotowania do obrony, przed spodziewaną kolejną sowiecką ofensywą, która ruszyła 12 stycznia 1945 r. niosąc ze sobą doniosłe dla regionu i miasta konsekwencje.
 
Wystawa „’45. Rok ostatni, rok pierwszy na Górnym Śląsku” jest próbą ukazania dynamiki ostatnich miesięcy II wojny światowej w mikroperspektywie regionu górnośląskiego. Wydarzenia od stycznia do maja 1945 r. miały tu charakter mocno odbiegający od doświadczeń innych „dawnych” dzielnic Polski, Mazowsza, Małopolski czy Wielkopolski. Przede wszystkim takie miasta jak Gliwice, Bytom i Zabrze dla wkraczającej tu pod koniec stycznia Armii Czerwonej były niejako bramą do „priokliatoj Giermanii” – „przeklętych Niemiec”. Były pierwszym przystankiem za dawną granicą Rzeszy Niemieckiej, bowiem leżały już przed 1939 r. na terytorium tego państwa. Dlatego wojska sowieckie potraktowały tę ziemię jako obszar wroga, wydając go na łup najbardziej brutalnej zemsty. Masowe morderstwa na ludności cywilnej, powszechne gwałty, kradzieże, rabunki, niszczenie mienia, destrukcja substancji architektonicznej, systematyczny i kompleksowy demontaż i wywóz instalacji przemysłowych, represje w obozach karnych, deportacja ponad 46 tys. osób na roboty przymusowe do Związku Sowieckiego – to wszystko głęboko zdeformowało region i odcisnęło się na nim bolesnym piętnem na następne dziesięciolecia. Ten rok zmiany państwowości był także czasem wielkich migracji – do regionu napłynęli m.in. wysiedleńcy z Kresów, wysiedleniu poddano ludność niemiecką. Zależne od Moskwy kolaboranckie władze komunistyczne zaczęły budować swój autorytarny system przemocy, opierając się przede wszystkim na aparacie bezpieczeństwa, osławionym UBP. Przez prawie półwiecze rządów komunistycznych fakty nie mogły być podnoszone, opisywane i dyskutowane w przestrzeni publicznej. Rzecz zmieniła się dopiero po transformacji ustrojowej 1989 r., ale mimo to o wielu faktach wciąż nie wiemy, a świadomość społeczna wydarzeń tamtego roku ciągle jest niewielka.
 
Wystawa Muzeum w Gliwicach próbuje przybliżyć tamten czas przede wszystkim za pośrednictwem obiektów, które czasami w dość zaskakujący sposób otwierają zwiedzających na kolejne odsłony dramatu roku 1945 na Górnym Śląsku. Zniszczony fragment Pięknej Studni z Nysy przypomina o zagładzie tego bodaj najpiękniejszego śląskiego miasta. Tanie walizki z dykty mieściły dobytek deportowanych do obozów w Zagłębiu Donieckim. Niewielki wózek dyszlowy był jedną z najpopularniejszych „maszyn” tamtego czasu, służąc przy każdej okazji: zarówno przy poszukiwaniu żywności, jak i przy ucieczce bądź wysiedleniu. Garść łusek i pocisków, znalezionych na ulicach i polach Miechowic przypomina o masakrze ponad 380 mieszkańców tej gminy, dokonanej przez czerwonoarmistów. Pęk kluczy z Bytomia zabrali niemieccy mieszkańcy uciekający przed Armią Czerwoną, by nigdy nie powrócić do domu. Zniszczone naczynia z hotelu Haus Oberschlesien w Gliwicach przypominają, że miasto to doznało w czas walk i po nich zniszczeń swej architektury w 30 procentach. Fotel ginekologiczny z powojnia przypomina o dramatycznej sytuacji kobiet, które stały się obiektem przemocy seksualnej ze strony żołnierzy sowieckich. Kielich mszalny z Brzezinki pozwala opowiedzieć historię zamordowania kapłanów z tej parafii przez czerwonoarmistów. Te i wiele innych artefaktów oraz wybór fotografii przybliżają nam czas, który wciąż domaga się przepracowania.
 
Prezentowane obiekty pochodzą ze zbiorów m.in. Muzeum w Gliwicach, Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku Radzionkowie, Górnośląskiego Muzeum Krajowego w Ratingen, Muzeum Powiatowego w Nysie, Schronu Miechowice, Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach, Muzeum Śląskiego i zbiorów prywatnych.
 
Kuratorzy: Zbigniew Gołasz, dr Sebastian Rosenbaum, dr Bogusław Tracz
 
Koncepcja plastyczna: Tomasz Kokott

Czterdziesty piąty. Rok ostatni - rok pierwszy| |od 25 stycznia 2025 r. Kuratorzy:| Zbigniew Gołasz, dr Sebastian Rosenbaum, dr Bogusław Tracz Organizator:| Muzeum w Gliwicach

wydrukuj informacje

Najbliższe w miejscu wydarzenia

17 sty 202517:00-20:00
Poza ramy. Artyści bez cenzury. Wykład: „Samotność w tłumie. Vincent van Gogh (1853-1890)”
Poza ramy. Artyści bez cenzury. Wykład: „Samotność w tłumie. Vincent van Gogh (1853-1890)”
Muzeum w Gliwicach
10 sty 2025
5 gru 2025
„Twarzą w twarz z Gliwicami". Nowy cykl wykładów Ewy Pokorskiej-Ożóg
„Twarzą w twarz z Gliwicami". Nowy cykl wykładów Ewy Pokorskiej-Ożóg
Muzeum w Gliwicach
15 gru 202410:00
30 cze 202516:00
"Mozaika pamięci" - lekcja edukacyjna wokół projektu
"Mozaika pamięci" - lekcja edukacyjna wokół projektu
Muzeum w Gliwicach
15 gru 202412:00
4 maj 202516:00
Mozaika pamięci
Mozaika pamięci
Muzeum w Gliwicach

Inne wydarzenia w tej kategorii

16 sty 202518:00
7 lut 202520:00
Wystawa prac Jana Śliwki
Wystawa prac Jana Śliwki
Miejska Biblioteka Publiczna w Gliwicach
20 wrz 2024
30 kwi 2025
Wilcze Gardło. Od Wilka do Paryżewa|
Wilcze Gardło. Od Wilka do Paryżewa|
Muzeum w Gliwicach
5 lip 2024
1 cze 2025
Z gliny i ognia. Fajanse ze zbiorów Muzeum w Gliwicach
Z gliny i ognia. Fajanse ze zbiorów Muzeum w Gliwicach
Muzeum w Gliwicach