"Krajobraz i miejsce. Pejzaż w fotografii artystycznej na Górnym Śląsku od Jana Bułhaka do Diany Lelonek" - wykład Mikołaja Chmielińskiego

Punktem wyjścia wykładu będzie jedna z sześciu prac Diany Lelonek wykonanych w 2015 roku w ramach cyklu "Yesterday I met the really wild man". Fotografia ukazuje teren porośnięty wysokimi zaroślami, z których wyłania się stado nagich postaci. W tle majaczy sylwetka monumentalnej Huty Katowice – wizytówki dekady Edwarda Gierka. To nieoczywiste zestawienie zachęca nas, by przemyśleć na nowo relację kultury i natury, rolę człowieka w środowisku oraz to, jak definiujemy pojęcie krajobrazu. Inspiruje również do zrobienia kroku wstecz i zgłębienia, jak śląscy fotografowie, nader często podejmujący gatunek pejzażu, obrazowali lokalny krajobraz na przestrzeni dekad. W tym celu podczas wykładu prześledzimy fotografie prezentowane na pierwszych Okręgowych Wystawach Fotografiki organizowanych w latach 50., u początków istnienia Okręgu Śląskiego Związku Polskich Artystów Fotografików, i twórczość krajobrazową kolejnych dekad, takich artystów jak Anna Chojnacka, Edward Poloczek, Andrzej Koniakowski czy Michał Cała. Analizy powyższych prac zademonstrują, że przyjmowane przez fotografów sposoby obrazowania Śląska wynikały ze splotu uwarunkowań – były m. in. głosem w debatach nad dziedzictwem piktorializmu i Fotografii Ojczystej, nowoczesnymi formami prezentacji fotografii, sytuacją społeczną w regionie, zagrożeniami ekologicznymi czy wyrazem przywiązania do lokalnego krajobrazu.

Mikołaj Chmieliński – historyk sztuki, absolwent studiów magisterskich w Instytucie Historii Sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Od 2023 roku związany z Fundacją Archeologia Fotografii w Warszawie, gdzie pełni rolę specjalisty ds. archiwum, edukatora i kuratora wystaw („Gdzie oryginał? Sztuka na fotografii”, Galeria FAF w Warszawie, 2024; „Mariusz Hermanowicz. Wszystkie ślady”, Vintage Photo Festival w Bydgoszczy 2024). W 2023 roku otrzymał Nagrodę im. Jana i Wojciecha Wawrzynków za najlepszą pracę magisterską poświęconą dziejom politycznym, kulturze i problemom społecznym Śląska za tekst „Fotografia krajobrazowa jako reprezentacja miejsca. Pejzaż w fotografii artystycznej na Górnym Śląsku w latach 1950–1992”.

Dzięki dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Kolekcje Sztuki Współczesnej 2025 udało się nabyć dwie prace Diany Lelonek z serii, „Yesterday I Met a Really Wild Man”, 2015.

Fot.: Diana Lelonek, Bez tytułu z serii, „Yesterday I Met a Really Wild Man”, 2015, wydruk pigmentowy na archiwalnym papierze barytowym.