Ratusz

Znajdujący się w środkowej część Rynku Ratusz przez większość swych dziejów był wielokrotnie przebudowywany. W średniowieczu i czasach nowożytnych na parterze Ratusza znajdowała się sala sądowa oraz kilka mniejszych pomieszczeń, w tym mieszkanie pisarza miejskiego oraz pokój straży miejskiej, natomiast na pierwszym piętrze umiejscowiono salę obrad rady. W piwnicach zaś prowadzono wyszynk piwa i wina. Dziś Ratusz pozostaje reprezentacyjnym punktem Gliwic ze względu na odbywające się tu posiedzenia Rady Miasta, uroczystości ślubne i ważne wydarzenia kulturalne.

Prostokątna, dwupiętrowa bryła ratusza powstała w XV wieku, jednak nie wiadomo, czy posiadała wieżę. Pod płytą Rynku znajdują się pozostałości późniejszej XVI-wiecznej wieży. Ta zachowana do czasów współczesnych powstała prawdopodobnie po wielkim pożarze miasta w 1601 roku. W latach 1784–1789 pod kierownictwem inspektora budowlanego Franza Ilgnera mistrz murarski Fritsch dokonał jej podwyższenia, a w 1842 roku gruntownie zmodyfikował według swego projektu radca budowlany Uhlig. Hełm wieży pokryto wówczas blachą miedzianą, a na szczycie umieszczono nową gałkę z iglicą. Gałkę tę otworzono podczas remontu Ratusza w 2002 roku i wydobyto z niej szereg pamiątek związanych z miastem, w tym napisaną odręcznie kronikę miejską. Zabytki te znajdują się obecnie w Muzeum w Gliwicach. W latach 20. ubiegłego stulecia elewacjom nadano zachowany do dziś neoklasycystyczny wygląd. Obecnie budynek ma czterokondygnacyjną wieżę zegarową z hełmem i iglicą, a także podcienia, dobudowane po jego północnej stronie, na początku lat 80. XX wieku. Na ścianie poniżej wieży znajduje się historyczny herb Gliwic nadany miastu przez cesarza Ferdynada II w 1629 roku, w uznaniu zasług poniesionych podczas inwazji wojsk Mansfelda w czasie wojny trzydziestoletniej. Herb nawiązuje do cudownego ocalenia miasta przed wojskami protestanckimi przez Najświętszą Marię Pannę.

W ściany Ratusza wmurowane zostały dwie tablice upamiętniające przemarsz wojsk Jana III Sobieskiego przez Gliwice w drodze na odsiecz Wiednia, ufundowane z okazji 200- i 300-lecia tego wydarzenia.

Na cokole przy ścianie wschodniej Ratusza znajduje się rzeźba kamienna Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej autorstwa Johanna Melchiora Österreicha. Została ufundowana w latach 20. XVIII wieku. Usytuowanie figury Madonny w przestrzeni rynkowej stanowiło częstą praktykę na Górnym Śląsku, jednak zespolenie jej ze strukturą architektoniczną ratusza jest jedynym znanym przypadkiem, co wymownie świadczy o maryjnej opiece nad miastem. Okazją do wzniesienia pomnika mogła być setna rocznica ocalenia miasta przed wojskami Mansfelda w 1626 roku.